Geplaatst op

Jane Jacobs in Apeldoorn

Er is niemand op straat in het Boomblauwtje. Het is twaalf uur ’s middags in Zuidbroek, Apeldoorn. De witte muren nog fris van de oplevering, pikzwarte leistenen daken in scherpe punten. Af en toe steekt één puntdak eigenwijs af tegen het lange zadeldak. Spontane architectuur: we smullen ervan tegenwoordig. Weg met de eenvormigheid. Leve de afwijking!

De achtertuinen grenzen aan een enorme binnenplaats, waar ook de parkeerplaatsen zijn en een kleine speeltuin. De woningen liggen met hun rug naar elkaar toe. Zo kijk je niet bij elkaar naar binnen, maar is er wel ruimte voor ontmoeting. Spelende kinderen. Spontaniteit. Touwtjes in de brievenbus zijn niet nodig. Buren bereiken elkaar langs de achterkant, en de achterdeur is natuurlijk altijd open.

De woorden van oerplanologe Jane Jacobs komen boven: ‘a neighbourhood needs eyes on the street’ (Death and life of great American cities, 1961). Zij pleitte voor functiemenging, zodat er altijd mensen op straat zijn. Leven, op elk moment van de dag. Dagritmes die door elkaar lopen, zorgend voor dynamiek in de stad, een oogje in het zeil. Dat is in het Boomblauwtje wel anders. Het ‘oogje’ gaat niet naar binnenplaats, maar naar de buitenkant van de woonblokken, waar de voorgevels langs smalle wandelpaadjes kijken op een verlaten grasveldje met een door brandnetels overwoekerd bankje.

Klimops zorgt voor een lange groene muur tussen achtertuinen en binnenplaats. De schuttingen fris op de perceelsgrenzen. De vuilnisbakken netjes achter houten deurtjes weggewerkt. Design-lantaarnpalen die de aangeharkte centrale gemeentetuin omzomen. Een zwervend kinderfietsje is het enige dat erop wijst dat er ook wordt gelééfd in deze Funda-brochure. Hoe lang zou het er al liggen? 

De dagritmes van de tientallen gezinnen van het Boomblauwtje lopen ‘in fase’. Om zeven uur collectief onder de douche, om acht uur collectief op de snelweg. Om zes uur aan tafel. Hier wordt alleen ’s avonds en in het weekend geleefd, en dan vooral tussen de eigen vier muren, rug aan rug. Iedereen aan het werk, iedereen naar school. Iedereen hetzelfde ritme, iedereen hetzelfde leien dakje. Althans, zo lijkt het.

Geplaatst op

Carnaval der dieren (2)

De donkere dagen voor kerst zijn weer aangebroken. De bussen zijn niet blauw maar grijs, hun oranje letters steken fel af tegen het ochtendgloren. De kou snijdt door mijn spijkerbroek. En vanavond, als alles zich omgekeerd voltrekt, zal het niet anders zijn. Het dagelijks transport heeft zich verplaatst naar de donkerte.

Eén van de lampen van het busstation flikkert een paar keer en laat nog meer donkerte achter. Ik weet zeker dat een ambtenaar zich komende week druk zal gaan maken om die lamp. Want de dagelijkse forensen dienen verlicht te zijn. Ze hebben het hard nodig, deze dagen.

Terwijl de hemel oranje kleurt achter de oude blauwe vakwerkbrug krijsen een paar meeuwen om een oude boterham: hun ontbijt. Pas als lijn 29 naar Dedemsvaart optrekt maken ze plaats, om een paar seconden later weer neer te strijken. Ik besef dat we nog wat van die meeuwen kunnen leren. Ontbijten bij het ochtendgloren, we waren al bijna weer vergeten hoe dat voelt.

Geplaatst op

Carnaval der dieren

Het carnaval der dieren is nooit ver weg. Ook niet in Vaassen. Mijmerend rijd ik over de Kanaalweg. Een gangetje van 60 kilometer per uur is een prima snelheid om de dingen die vandaag komen gaan te overdenken. Op de radio klassieke muziek. Rechts van mij zicht op het Apeldoorns Kanaal. Beter kan de werkdag niet beginnen.

En net als ik in spanning wacht tot de volgende plaat wordt afgekondigd – het is altijd een sport om te raden wat je hoort op radio 4 – wordt mijn bubbel verstoord door een stoet ganzen. Van rechts naar links willen ze oversteken. Ze schrikken van het gebrul van mijn auto, dat schril contrasteert met hetgeen er daarbinnen aan de hand is, en druipen af. Terug richting kanaal.

Ik heb de afkondiging gemist, maar op de radio wordt nu een klassieker ingezet: het Carnaval der dieren van de Franse componist Saint Saëns. Dat kan geen toeval zijn. In mijn achteruitkijkspiegel zie ik de ganzen meteen kordaat oversteken. Mijn gebrul was slechts een korte onderbreking van hun expeditie. En terwijl ik de Papegaaiweg passeer besef ik, misschien wel net zoals Saint Saëns dat deed, dat wij mensen hier op deze planeet toch echt te gast zijn.

Geplaatst op

Drie minuten

We staren de vierbaansweg af, op zoek naar een blauwe bus. In gedachten al thuis. Vrouw, kinderen, karbonade. De tijd verstrijkt. Spleetogen turen. De zon prikt. De oranje minuten tellen af op het gitzwarte bord. Tot onze bus digitaal niet meer bestaat. Anticlimax.

Kom kom, gelukkig is er nog de echte wereld. Moedig vormen twee paar ogen weer spleetjes. Na een minuut of drie maakt de onrust zich van ons meester. Drie minuten! Drie minuten is kennelijk de marge waarbinnen de raderen van onze samenleving dienen te draaien. Drie minuten. Wat zijn drie minuten?

Na tien minuten ontstaat er een gesprek. Tien minuten! Tien minuten is kennelijk de tijd die we nodig hebben om ons geen vreemden meer voor elkaar te voelen. Tien minuten van verlegen anonimiteit, onverschilligheid. Wat zijn tien minuten?

Geplaatst op

Opladen

De vooruitgang heeft ook Zutphen bereikt. Zutphen heeft een tappunt. Het staat op de Overwelving, de plaats waar de binnenstad het riviertje de Berkel raakt. Het tappunt staat vlak naast de C&A, die met zijn gebouw – zoals op zoveel plekken – flink detoneert. Het stelt niet veel voor: een paal met een stopcontact, met een blauw plaatje van een mobieltje en een tablet erop, in de NS-pictogrammenstijl. Hier kun je even opladen, op kosten van de maatschappij.

Maar waarom een tappunt in het centrum? Je zou denken dat een telefoon best voor even onmisbaar is, en dat een batterij van een elektrische fiets voldoende moet zijn om even naar de binnenstad te kunnen fietsen.Na enkele minuten arriveert er een man met het antwoord. De passant komt uit Doetinchem, zo’n 25 kilometer verderop, om met zijn zoon af te spreken die hier in Zutphen aan het werk is. En ja, dat doet hij per fiets. Zijn zoon belde op het laatste moment op, om te melden dat er een zakelijke afspraak tussen is gekomen en het flink later wordt. Dus nu zit hij hier. In de binnenstad. Bij het tappunt, want zijn fiets kan na een enkeltje Doetinchem-Zutphen wel wat stroom gebruiken.

De man stapt af en neemt plaats op de praatstoel. Zijn dochter is professor. Een slimme meid die een doorzonwoning in Amsterdam heeft weten te bemachtigen. Zijn zoon is geoloog en heeft een drukke baan in Zutphen. Ze komen regelmatig langs, maar luisteren niet echt naar hem. Ze nemen soms zelfs werk mee! En als ze daar mee klaar zijn, dan beginnen ze vol goede bedoelingen het gras te maaien. Maar ze vergeten zich te verdiepen in zijn leven, er voor hem te zijn.

Er echt zijn. Dat is de kunst. Een lege telefoon of fiets en een tappunt in de stad geeft je een verplichte pauze. Een moment om even in het moment te zijn en een gesprek aan te gaan. Even te luisteren naar je buurman, die qua energieniveau in hetzelfde schuitje zit, net als aan de toog in je stamcafé. De bedoelingen van de gemeente Zutphen dringen nu tot mij door. Ik snap nu ook de naam. In de analogie ontbreekt er echter nog één ding. Het is ten slotte al in de namiddag. Waarom is dit tappunt niet aan de Houtmarkt gezet?

Geplaatst op

Split second

Als ik in de avondspits naar de snelweg toe rijd, kijk ik altijd even over het viaduct naar beneden. Rijd het of sukkelt het? Het is altijd maar afwachten. Op de A50 lijkt file een kwestie van toevalligheid. Opeens is het er. En even plotseling is de sukkelgang weer vertrokken.

Nu is het ochtend. De A50 beweegt rustig zuidwaarts. Spontane files zijn er niet, het is woensdag. Boven alle snelheid staan de betonnen viaducten. Zuppeld. De Schobbert. Broekland. Zuuk. Ganzenebbe. Hoekige namen die het platteland van de IJsselvallei verraden. Hier gaat het leven zijn gangetje.
Bij mijn afrit zie ik het verkeer over het viaduct schuifelen. Mijn viaduct, waar ik ’s middags altijd even over de reling omlaag kijk. Het is het omgekeerde van de avondspits. File boven de snelweg. Zonder verder gas te geven zoef ik over de slingerende afrit. Het gaat langzaam omhoog en ik minder vaart.

Boven gekomen is het net gebeurd. Een busje in de berm. Een vrachtwagen die zich over de vluchtstrook wurmt. Een aanrijdende ambulance. Stilstaand verkeer. Te midden van dat alles een auto zonder voorkant. Uit de resten van het motorblok kringelt damp, of rook. De glimmend zwarte lak is op slag dof grijs geworden. Pijpjes en slangetjes worden aan de lucht gedroogd. Ingewanden. Daarachter een gezin op de vluchtheuvel. Vader en twee dochters. Een jaar of 10, 12 zullen ze zijn. Ze staan erbij en kijken ernaar. Ik kan hun gezichtsuitdrukking niet zien, maar het zal geschokt zijn. Of ietwat beteuterd. Verloren.

Net op het moment dat ik passeer springen de ambulancebroeders uit de wagen en rennen op het autowrak af. In mijn achteruitkijkspiegel kan ik het vervolg al niet meer zien. Voor me grijnst de lege weg. Ik zie het silhouet van het gezin nog op mijn netvlies en kan de adrenaline van de mannen in de gele hesjes nog aanraken.

Een politieauto nadert. Het begint te miezeren. Dat kan geen toeval zijn. Het toeval is immers altijd daar waar je het niet verwacht.

Geplaatst op

Jannendorp

Vanuit Achterveld rijd je zo Jannendorp in. Jannendorp is eigenlijk geen dorp, maar een straat. Het blauwe bord met witte letters wijst genoegzaam de weg. Graslanden maken plaats voor een enkele boerderij. De huizen volgen elkaar sneller op, meestal verscholen in het groen. En voor het goed en wel op gang gekomen is, is daar het eind van de straat en ligt daar de Emelaarsweg, waarvan het maar de vraag is of die nog bij Jannendorp hoort.

Aan het einde van het Jannendorp staat een ouderwetse waslijn in een tuin. Een roestige paal steekt uit het gras. Drie lange lijnen verbinden de paal met de dakgoot, een paar meter verderop. Wit wasgoed wappert in de voorjaarswind. Ik denk aan de Jannen in Jannendorp. En de vrouwen van de Jannen die de was doen van de Jannen en de Jantjes. Zo ging het vroeger, en zo gaat het nog.

Open en bloot hangt het wasgoed het in de buitenlucht. Als getuige van de huiselijkheid van Jannendorp is het zichtbaar voor iedereen die passeert. Men heeft niets te verbergen. Het geruite ondergoed van hem. het spierwitte hemd van haar. De kindersokjes. Keurig op een rij. De wind duwt het onschuldige katoen allemaal een stukje op. De degelijke houten knijpers houden moedig stand. Ziedaar: in Jannendorp wordt geleefd. Wordt gewerkt, gaat het leven zijn alledaagse gang.

Het plaatje zou compleet geweest zijn als de vrouw des huizes nu naar buiten kwam en zonder enige notie van haar omgeving de was af ging halen. Met een nonchalante, maar vloeiende beweging. Blik op oneindig. Knijpers eraf, hemd in de mand, knijpers in het mandje, en snel weer naar binnen, waar de plicht, of misschien haar Jan, alweer roept. Maar de vrouw des huizes laat zich niet zien. Ze weet maar al te goed dat het huishouden een kwestie van slim plannen is.

Geplaatst op

Spontaan

In Arnhem is spontaan een feestaardvarken uit de lucht komen vallen. Het logge beest ligt met zijn rug in het zand op een vergeten hoekje in het centrum van Arnhem, tegenover de bibliotheek. Zijn rode poten en snuit steken de lucht in als teken van totale overgave. Je moet er maar opkomen als kunstenaar, een feestaardvarken. Het beeld is opgesierd met een feesthoedje van grofweg een meter lang, compleet met elastiek voor onder de kin. Het kunstwerk stemt mij vrolijk. Er is nog hoop. Een kunstenaar heeft hier een prachtige kans verzilverd. Het Feestaardvarken is de handtekening van een gedurfde creatieve geest en een stadsbestuur met lef, en dat past Arnhem wel. De prikkeling der zintuigen doet de wintertemperatuur op het kleine pleintje een paar graden stijgen. Leve de kunst.

Het feest der kunst wordt echter gauw verpest door de steen die vóór het Feestaardvarken ligt. Daarop is een bordje bevestigd dat vermeldt dat het hier een kunstwerk betreft (hoezo!?) en dat beklimming op eigen risico geschiedt. Weg spontaniteit. Weg uitspatting van creativiteit. Weg positiviteit. De op Amerikaanse leest geschoeide juridisering doet ook hier zijn intrede. De ambtelijke indekkerij spat ervan af. Om het nog erger te maken staat een kleine meter verderop een tweede bordje. Het ontzegt poepende honden de toegang tot de kleine, rommelige oase in het verder strak bestrate centrum. Honden zijn welkom. Poepende honden niet. De doelgroep die de dienstdoende ambtenaar hier voor ogen heeft, bestaat uit bezorgde ouders en eigenwijze hondenbezitters die niet met hun verantwoordelijkheden om kunnen gaan. Het geloof in de micromaatschappij van Arnhemse centrumbewoners is op het stadhuis tot ver beneden het vriespunt gedaald. Dit is niet de plek om te klagen over hondenbezitters in het algemeen. Wel doet het bordje mij denken aan een hondenbezitter uit mijn jeugd, namelijk mijn eerste buurman. De man, een uit het juiste hout gesneden Amsterdamse buschauffeur, had een grote boxer, Tessa. De hond deed zijn behoefte op commando. ‘Poep Tessa, poep’ riep de man zodra ze op een achterafveldje stonden waar zich de geschikte bosjes bevonden, want poepen, dat doe je in de bosjes. En daar zeeg het norse beest ineen, het natte gras in om zich even te laten gaan in haar primitiefste behoefte. Voor die man en die hond zou het Arnhemse bordje meerwaarde hebben. Maar ja, waar vind je nog zo’n degelijk opgevoede hond?

Het antwoord ligt niet ver, als ik even later langs de etalages van de Vijzelstraat loop. Voor een telefoonwinkel staat een herderachtige hond. Het wacht op zijn baasje, maar is niet vastgemaakt. Uit verveling drentelt het beest maar heen en weer voor de glazen deuren. Zijn riem sleept over de grond en zijn rode penning zwiept kalm onder zijn hals. Af en toe tuurt hij naar binnen, om zeker te weten of de baas zich daar nog wel bevindt. Na een minuut of vijf houdt het beest het niet langer uit en glipt achter een passant aan de winkel in, terug naar de baas. Wat een disicipline. Het zou me niet verbazen als dit beest het pictogram op het betreffende bordje naast het Feestaardvarken nog zou begrijpen ook. En ik zie voor me hoe hij omkijkt en met zijn hondstrouwe ogen zegt: ‘hier niet hé, baas?’. Vervolgens maakt hij rechtsomkeert en wandelt naar de eerste de beste prullenbak waar van die kneuterige strontraapzakjes boven hangen. Want de Arnhemse ambtenarij had werkelijk aan alles gedacht.

Geplaatst op

Betekenis

De tijd geeft een plek betekenis. Neem nou Harderwijk. Het ligt om de hoek maar je komt er nooit. Ik denk vis. Ik denk Dolfinarium. En dat was het wel met Harderwijk. Mijn trein stopte er dit voorjaar volkomen onverwacht. Er was iets aan de hand. Het station was voor mij nog niet te zien, maar de voorkant van de trein zou ongetwijfeld langs een perron staan. Een ziekenauto was in aantocht om een onwel geworden man op te vangen.

De coupé wachtte af. Men keek gelaten voor zich uit of staarde verveeld in een telefoon. Ik keek naar buiten. Mijn uitzicht bestond uit een grote boom. Hij stond nét te ver weg om te kunnen zien met welke soort ik te maken had. Maar het was een mooie boom. Groot, symmetrisch en met een ronde kruin, voor zover ik dat vanachter het glas kon zien. De bloesem net uitgebloeid, een zee van groen. Iets wat half oktober al onvoorstelbaar ver weg lijkt.

Tussen de straat en het spoor ligt een stukje niemandsland zoals je dat zoveel ziet langs het spoor. Rozenbottelstruiken. Een frisgroen hek van firma Heras. Naast de boom een rijtje woningen uit de jaren zestig, bescheiden uitgevoerd met smalle kozijnen, maar met grote raampartijen die zowel begane grond als eerste verdieping beslaan. Raampartijen. Mooi woord is dat, raampartijen. Alsof het er elke dag feest is.

Het zou bij elkaar best aardig zijn als de regen er niet zijn troosteloze indruk op achterliet. Ik tuurde door het raam, waarop de schuine striemen plaats hadden gemaakt voor sijpelende streepjes die mijn beeld vervormden. De boom bibberde er een beetje van. Ik bekeek hem nog eens, hopend op een aanwijzing en een helder moment. Is het een beuk? eik? plataan? Ik kon er geen wijs uit worden. Ik gaf het op. Dan maar iets anders. Ik keek door de coupé heen naar de overkant. Een troosteloze parkeerplaats lag er nat te regenen. Mijn wereld werd kleiner en kleiner en ik dacht aan een gedichtje van Annette de Vlieger (Het Genietschap)

“elke doorkijk benemend
maken dikke stromen regen
het treinraam tot wereld”

Alsof het loslaten van mijn aandacht een teken was, werd de motor weer aangezet. Met een licht schokje kwam de trein weer in beweging. Harderwijk gleed langzaam onder mij vandaan.

De boom en de raampartijen staren mij nu regelmatig aan, ook al passeert mijn trein met een flinke gang de grote bocht bij station Harderwijk. Telkens denk ik aan die troosteloze middag in mei. Een middag die een man misschien fataal werd en waarop een gewone boom in een gewone straat voor mij bijzonder werd. De tijd geeft een plek betekenis.

foto: Gerard Stolk

foto: Gerard Stolk

Geplaatst op

‘Onze’ snelweg

Nederland heeft geen A3. Wie over de ring van Amsterdam vanaf de Zeeburgertunnel richting de Zuidas en Schiphol rijdt, ziet na de A1 en A2 ineens de A4. Daar tussenin, vlakbij de RAI had hij moeten beginnen. De A3 was oorspronkelijk gepland langs de oostkant van Amstelveen, recht omlaag, richting Gouda. Maar wie moet er nu van Amstelveen naar Gouda? De A3 werd nooit aangelegd. We zijn met zijn allen gaan geloven in het Groene Hart. Zelfs de HSL moest ervoor wijken en kreeg een tunnel. De A3 zal er nooit komen. In elk geval niet langs Amstelveen. De strook grond die er jarenlang voor was gereserveerd is inmiddels vol gezet met huizen en lege kantoren.

Gelukkig ligt er net over de grens in Duitsland wel een A3. Wie op de A12 bij Arnhem doorrijdt richting Oberhausen komt er vanzelf terecht. En die A3 lijkt inderdaad van de Nederlanders te zijn. Het Duitse stuk snelweg is een soort overgangszone. Nederland ligt achter je, maar Duitsland is nog niet echt begonnen. Richting Duitsland rijdend, wordt je ingehaald door Hollanders. En komend vanuit Duitsland… ach, vult u maar in.
Kortom, wie vanuit het Ruhrgebiet koerst richting A3, voelt zich al helemaal thuis. Bovendien klinken de plaatsnamen ook allemaal zo lekker Nederlands: Elten, Rees, Isselburg. Toch een stuk Hollandser dan Aschaffenburg, Wiesbaden, Köln of Karlsruhe.

Toch begint Nederland voor de vakantievierende Duitsers en huiswaarts kerende Hollanders nog een stukje eerder dan op dat saaie stuk A3: al ver voor Oberhausen komt het op de borden: Arnheim.
Arnheim. Het venijn zit ‘m in die i. Waarom Arnheim? Coevorden blijft immers ook gewoon Coevorden, en Venlo is gewoon Venlo. En het Groningse Nieuweschans is ook geen Neueschans. Alhoewel? Een aantal jaar geleden werd Nieuweschans ineens omgedoopt tot “Bad Nieuweschans”. Een stukje Duitsland in Nederland. Dat dan weer wel.

Op de A1 bij Amsterdam staat een bord dat zegt ‘Berlin’ en ‘København’, met een streepje door de ø. Maar omgekeerd hebben de Duitsers zich vergist. Tegen beter weten in blijft Arnhem Arnheim. En juist daarom geeft het zo’n apart gevoel om dat bord te zien, ergens tussen Duisburg en Oberhausen. Thuisgevoel, maar toch ook weer niet.

Ik rijd door het Ruhrgebiet en weet: die Duitsers hebben zich vergist. En al die witte nummerbordjes om mij heen hebben geen idee. Bij Oberhausen neem ik toch maar de afslag naar ‘onze’ A3, naar Arnheim. Daar rijd ik spoedig weer tussen de gele nummerborden van mijn landgenoten, die beter weten.